Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego są jedną z najczęstszych sytuacji, gdy właściciel psa lub lekarz weterynarii sięga po ziołowe leki. Preparaty roślinne mogą stanowić podstawę postępowania terapeutycznego lub uzupełnienia terapii wykorzystującej leki „konwencjonalne” oraz płynoterapię. Warto już na początku wspomnieć, że wiele dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, którym towarzyszą objawy takie jak wymioty, czy biegunka mogą doprowadzić do odwodnienia i/lub zaburzeń elektrolitowych. Wówczas niezależnie od doboru i pochodzenia stosowanych leków (fitoterapeutyki vs. produkty syntetyczne) nieodzownym elementem opieki nad psem jest podanie przez lekarza weterynarii odpowiednich płynów, w ilości adekwatnej do stopnia odwodnienia zwierzęcia. W większości przypadków wystąpienie biegunki i/lub wymiotów o nieznacznym nasileniu wymaga jedynie podania płynów bogatych w elektrolity (ew. napojenia zwierząt) oraz zastosowania 24-ro godzinnej głodówki. Jeśli takie postępowanie doprowadzi do wygaszenia objawów dalsza terapia nie jest wymagana. Zaleca się wówczas jedynie wprowadzenie lekkostrawnej diety, która dodatkowo może być uzupełniona preparatami probiotycznymi/prebiotycznymi i herbatkami o działaniu wiatropędnym, w celu przyśpieszenia rekonwalescencji.

Fitoterapia zaburzeń przewodu pokarmowego wykorzystywana jest w przypadku wystąpienia objawów takich jak wymioty, biegunki, zaparcia, wzdęcia, stany zapalne oraz owrzodzenia błony śluzowej żołądka i jelit. Ponadto leki ziołowe mogą być pomocne u pacjentów wykazujących brak apetytu czy zaburzenia trawienia. Z badań, przeprowadzonych wśród lekarzy weterynarii w Niemczech, Austrii i Szwajcarii, wynika, że roślinami najczęściej wykorzystywanymi w terapii pacjentów z objawami żołądkowo-jelitowymi są rumianek pospolity, babka plesznik, siemię lniane, karczoch zwyczajny oraz kminek.

Niniejsze opracowanie przedstawia krótki opis roślin podzielonych na grupy, odpowiadające poszczególnym zaburzeniom żołądkowo-jelitowym. Podział ten jest dość labilny, ze względu na fakt, iż wiele roślin leczniczych wykazuje wielorakie właściwości, a ich preparaty mogą być stosowane z wielu różnych sytuacjach.

Dominujący problem: wymioty

W przypadku wystąpienia uporczywych wymiotów zaleca się stosować preparaty z korzenia goryczki żółtej (Genziana lutea). Jeśli przyczyną wymiotów jest choroba lokomocyjna zapobiegawczo, przed podróżą, można podawać psom preparaty zawierające kłącze imbiru (Zingiber officinale). Preparaty na bazie imbiru skutecznie zmniejszają także nasilenie wymiotów indukowanych podawaniem leków cytostatycznych (np. cisplatyny). Zaleca dawka do podania doustnego wynosi wówczas 100-200 mg/kg m.c.

Dominujący problem: zaburzenia trawienia, bóle kolkowe

Znaczącą grupę roślin poprawiających parametry trawienia oraz znoszących nadmierne skurcze jelit stanowią rośliny bogate w olejki eteryczne. Rośliny te wykazują zazwyczaj silne działania spazmolityczne (rozkurczające mięśniówkę jelit, antyspazmatyczne, miorelaksacyjne), przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.

Silne działanie spazmolityczne, a dodatkowo także wiatropędne, pobudzające apetyt i trawienie oraz antybakteryjne ma olejek eteryczny z anyżu (Pimpinella anisum). Preparaty z owocu anyżu dostępne są w postaci herbatek oraz proszków, ich dawkowanie powinno wynosić 0,5-2 g/zwierzę/dzień.

Podobne właściwości wykazują fenkuł (koper) włoski (Foeniculum vulgare) oraz jałowiec pospolity (Juniperus communis). Owoce fankułu i jagody jałowca tonizują perystaltykę przewodu pokarmowego, działają wiatropędnie, przeciwbakteryjnie oraz stymulują apetyt i procesy trawienia. Psom owoce kopru włoskiego podaje się zazwyczaj w postaci sproszkowanej lub jako herbatkę w dawce 0,5-2 g/zwierzę/dzień. Owoce jałowca podawane są w postaci świeżych, rozgniecionych owoców, naparów lub gotowych preparatów zawierających olej eteryczny, zalecana dawka dla psów wynosi 1-5 g/zwierzę/dzień.

Kwiaty rumianku pospolitego (Matricaria chamomilla), liście mięty pieprzowa (lekarskiej) (Mentha ×piperita) i liście szałwii lekarskiej (Salvia officinalis) dodatkowo wykazują silne działanie przeciwzapalne oraz przeciwutleniające, co wynika z dużej zawartości flawonoidów w tych roślinach. Rumianek pospolity zapobiega także owrzodzeniom błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, a mięta pieprzowa działa żółciopędnie i przeciwpasożytniczo. Kwiaty rumianku pospolitego stosuje się najczęściej w postaci herbatek lub nalewek (1-3 g/zwierzę/dzień), miętę pieprzową w postaci świeżych liści (1-5 g/zwierzę/dzień), herbatki lub olejku eterycznego, a szałwię jako świeże ziele (2-5 g/zwierzę/dzień) lub herbatkę.

Bogata w gorycze, flawonoidy i olejki eteryczne melisa lekarska (Melissa officinalis) poza aktywnością spazmolityczną, przeciwbakteryjną, przeciwutleniającą i żółciopędną wykazuje także właściwości ochronne na śluzówkę przewodu pokarmowego zapobiegając owrzodzeniom. Liście melisy stosowane są w postaci świeżej lub służą przygotowaniu herbatek.

Dominujący problem: biegunka

Za przeciwbiegunkowe działanie roślin odpowiadają przede wszystkim flawonoidy oraz garbniki, a zatem głównie rośliny bogate w te wtórne metabolity roślinne stosowane są w fitoterapii chorób przebiegających z biegunką.

Silne działanie ściągające wykazują na przykład liście jeżyny (Rubus fruticosus), liście maliny (Rubus idaeus), pięciornik gęsi (Potentilla anserina) oraz owoce i liście borówki czarnej (Vaccinium myrtillus). Borówka czarna działa dodatkowo przeciwbakteryjnie. Wszystkie wymienione rośliny stosować można w postaci herbatek lub świeżej rośliny, z wyjątkiem borówki czarnej, której liście i owoce wykorzystuje się w postaci suszonej. Owoce borówki czarnej podaje się psom w dawce 4-8 g/10 kg m.c./dzień.

Ponadto w celu uzyskania efektu zapierającego można podawać psom preparaty z kory dębu (Quercus ssp.). Kora dębu wykazuje silne działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze. Stosowana jest przede wszystkim w postaci herbatek, dekoktów lub proszku. Dawka kory dębu dla psów wynosi 1-5 g/zwierzę/dzień.

Liście czarnej herbaty (Camellia sinesis) oraz korzeń pięciornika kurze ziele (Potentilla erecta) poza działaniem ściągającym i przeciwbiegunkowym dodatkowo hamują procesy zapalne i posiadają właściwości przeciwbakteryjne. Obie rośliny podaje się psom w postaci herbatek i dekoktów, a korzeń pięciornika kurze ziele dodatkowo jako proszek lub nalewkę. Dawkowanie czarnej herbaty wynosi 0,5-1,25 g/zwierzę/dzień.

Innymi roślinami o działaniu przeciwbiegunkowym są krwawnik pospolity (Achillea millefolium), parietaria lekarska (Parietaria officinalis), ślaz dziki (Malva sylvestris), cynodon palczasty (trawa bermudzka, psi ząb palczasty) (Cynodon dactylon), babka lancetowata (Plantago lanceolata), ruta zwyczajna (Ruta graveolans), wiąz czerwony (Ulmus rubra) oraz pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa).

Dominujący problem: stany zapalne oraz owrzodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego

Wiele chorób przewodu pokarmowego powoduje uszkodzenie, zaburzenie integralności i funkcjonowania błony śluzowej żołądka i jelit. Zaleca się wówczas stosowanie leków ziołowych o właściwościach ochronnych, czyli przede wszystkim pobudzających produkcję śluzu pokrywającego nabłonek w przewodzie pokarmowym.

Płucnica islandzka (Cetraria islandica) jest przykładem rośliny leczniczej, która dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym oraz immunostymulującym znakomicie nadaje się do opieki nad rekonwalescentami, u których występowały objawy ze strony przewodu pokarmowego. Płucnicę islandzką można podawać psom w postaci maceratu, herbatki lub całą roślinę w dawce 0,5-5 g/zwierzę/dzień.

Nasiona lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum), czyli siemię lniane, są powszechnie wykorzystywane jako czynniki pobudzające sekrecję śluzu, ale także wykazują działanie przeciwbakteryjne. Siemię lniane stosuje się zazwyczaj po zalaniu zimną lub gorącą wodą całych lub sproszkowanych nasion lnu. Najczęściej zalecane dawkowanie siemienia lnianego u psów wynosi 2-5 g/zwierzę/dzień.

Uwaga: siemię lniane hamuje wchłanianie substancji odżywczych i leków z przewodu pokarmowego, więc nie powinno być podawane wcześniej niż 1,5 godz. przed oraz 1,5 godz. po podaniu innych preparatów!

Ślaz dziki i zaniedbany (Malva sylvestris, Malva neglecta) są kolejnymi przykładami roślin, które działają ochronnie na błonę śluzową żołądka i jelit, a także wykazują działanie immunostymulujące. Ślaz dziki i zaniedbany mogą być podawane w postaci maceratu, soku lub proszku, w dawce 5-10 g/zwierzę/dzień.

Dominujący problem: zaparcia – zioła o działaniu przeczyszczającym

Najczęściej wykorzystywanymi roślinami o lekkim działaniu przeczyszczającym są aloes, nasiona babki plesznik, len zwyczajny oraz olej z rącznika pospolitego. Wyciąg z aloesu (Aloe vera) pobudza perystaltykę jelit, zwiększa produkcję i sekrecję żółci, a także powoduje zmiękczenie mas kałowych poprzez zatrzymanie wody w świetle przewodu pokarmowego, co w sumie doprowadza do efektu przeczyszczającego. Za farmakologiczne działanie aloesu odpowiadają przede wszystkim antrachinony i gorycze. Wyciąg z aloesu dostępny jest w wielu gotowych do użycia preparatach.

Lekko przeczyszczający efekt można uzyskać podając nasiona babki plesznik (Plantago psyllium) orz nasiona lub olej z lnu zwyczajnego (Linum usitatissium). Preparaty z obydwu roślin dodatkowo pozytywnie oddziaływają na florę bakteryjną jelit. Nasiona babki plesznik i siemię lniane stosowane są w postaci całych lub zmielonych nasion, w dawce 2-5 g/zwierzę/dzień, a olej lniany w dawce 10-50 ml/zwierzę/dzień. (patrz również rośliny działające ochronnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego)

Najsilniejszy efekt przeczyszczający można uzyskać podając olej rycynowy w dawce 5-25 ml/psa. Warto wspomnieć, że roślina, z nasion której wytłaczany jest olej rycynowy, czyli rącznik pospolity jest jedną z najbardziej trujących roślin. Olej uzyskiwany z nasion rącznika poddawany jest odpowiedniej obróbce termicznej i w ten sposób unieczynniana jest rycyna, która odpowiada za toksyczne działanie rośliny.

Dominujący problem: brak apetytu (rośliny pobudzające apetyt / poprawiające smakowitość karmy / stymulujące uwalnianie soków trawiennych)

Roślinnymi produktami stosowanymi w niewielkich ilościach dla poprawienia walorów smakowych i zapachowych karmy są ziołowe oraz korzenne przyprawy. Niektóre przyprawy dodatkowo pobudzają apetyt oraz wspomagają trawienie i poprawiają przyswajalność składników odżywczych. Inną zaletą stosowania przypraw jest ich działanie żółciopędne, wiatropędne oraz rozkurczające mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Jedną z popularnym przypraw stosowaną w zaburzeniach przewodu pokarmowego jest kminek zwyczajny (Carum carvi). Kminek zwyczajny wykazuje silne działanie wiatropędne, a zatem często wykorzystywany jest we wzdęciach. Ponadto kminek działa przeciwbakteryjnie i spazmolitycznie, co czyni go przydatnym w leczeniu biegunek, zwłaszcza tych pochodzenia bakteryjnego. Kminek pobudza produkcję i wydzielania soków trawiennych i dzięki temu pobudza apetyt oraz ułatwia trawienie. Lecznicze działanie kminku obserwowane jest po zastosowaniu herbatek, sproszkowanego korzenia lub gotowych preparatów zawierających kwiaty, nasiona, owoce albo olejek eteryczny z kminku. Dawkowanie kminku: 0,5 – 2 g/psa/dzień, lub ½ – 1 łyżeczki od herbaty.

Podobnie do kminku zwyczajnego kojący wpływ na przewód pokarmowy wykazuje cynamonowiec cejloński (Cinnamomum verum), czyli cynamon. Przyprawa ta stymuluje apetyt, zwiększa wydzielanie soków trawiennych, działa wiatropędnie oraz spazmolitycznie. Wymienione właściwości cynamonu sprawiają, że warto sięgnąć po tę przyprawę, gdy pies cierpi z powodu wzdęcia, biegunki, czy też niechętnie przyjmuje pokarm. Ponadto cynamon uwrażliwia receptory na działanie insuliny, co może być wykorzystane u pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą. Warto jednak pamiętać, aby przed podaniem preparatu z cynamonem psu z cukrzycą skonsultować takie postępowanie z opiekującym się psem lekarzem weterynarii. Cynamon można podawać psom w postaci „korzennych ciasteczek”, herbatek, proszku lub gotowych preparatów, sporządzonych z kory, korzenia. Dostępny jest także olejek eteryczny z cynamonowca cejlońskiego. Dawkowanie cynamonu: 25 – 300 mg/kg suchego preparatu podzielone na trzy podania.

Uwaga: preparatów z cynamonem nie powinno się podawać ciężarnym sukom ze względu na wysokie ryzyko poronienia!

Listę powszechnie wykorzystywanych przypraw w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych dopełnia ostryż długi (Curcuma longa), czyli szafran indyjski, kurkuma. Przyprawa ta działa przede wszystkim żółciopędnie, co przyczyna się do poprawy trawienia oraz zmniejsza ryzyko powstawania kamieni żółciowych. Dodatkowo kurkuma wykazuje działanie wiatropędne, spazmolityczne, przeciwbakteryjne oraz poprawiające apetyt. Ziele, proszek oraz olejek eteryczny z ostryżu długiego, czy też kurkumina (substancja czynna otrzymywana poprzez ekstrakcję kłączy kurkumy) dostępne są w postaci herbatek, przypraw (curry), a także gotowych preparatów. Dawkowanie kurkumy: 25 – 300 mg/kg suchego preparatu podzielone na trzy podania.

Uwaga: Kurkuma wykazuje wiele właściwości farmakologicznych, w tym prawdopodobnie spowalnia rozwój chorób nowotworowych. Jednak jej wpływ nie jest jednoznaczny i nie zawsze pożądany, istnieją doniesienia, według których kurkuma może także nasilać procesy nowotworowe!

Ponadto rośliny zielne bogate w substancje gorzkie, czyli gorycze bywają częścią fitoterapii zaburzeń trawiennych. Gorycze zawarte w dzięgielu litworze (Angelica archangelica), goryczce żółtej (Genziana lutea), bylicy piołun (Artemisia absinthium) pobudzają apetyt, działają żółciopędnie i wzmagają sekrecję soków trawiennych, co ułatwia procesy trawienne. Ponadto korzeń dzięgielu litwor i goryczki żółtej tonizują nadmiernie pobudzoną perystaltykę, dzięki czemu osłabieniu ulegają skurcze mięśniówki gładkiej w jelitach, które mogą być przyczyną bólu okolicy brzusznej u psa.

Dominujący problem: niewydolność wątroby, zaburzenia trawienia

Roślinami najczęściej wykorzystywanymi w fitoterapii niewydolności wątroby są ostropest plamisty, karczoch zwyczajny oraz kurkuma (patrz rośliny pobudzające apetyt).

Prawdopodobnie najlepiej poznane działanie hepatoprotekcyjne wykazuje ostropest plamisty (Silybum marianum) bogaty w kompleks flawonoidów nazywanych wspólną nazwą silimaryna. Silimaryna stabilizuje błony komórkowe hepatocytów chroniąc je przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych i biologicznych. Wyciąg z ostropestu plamistego lub gotowe preparaty z silimaryną polecane są u psów z niewydolnością wątroby oraz w terapii zatruć związkami o działaniu hepatotoksycznym, a także podczas rekonwalescencji. Ekstrakt z ostropestu plamistego stosuje się w postaci sproszkowanej lub rozdrobnionych nasion, dostępne są także liczne preparaty z silimaryną.

Rośliną o podobnym działaniu do ostropestu jest karczoch zwyczajny (Cynara scolymus), który poza działaniem żółciopędnym, pobudza także sekrecję soków trawiennych oraz obniżą stężenie cholesterolu i lipidów we krwi. Preparaty z karczocha przygotowywane są w postaci herbatek lub proszków.

Dominujący problem: pasożyty

Innym tradycyjnym zastosowaniem preparatów ziołowych jest zapobieganie oaz zwalczanie inwazji pasożytniczych. Przykładem roślin, których wyciągi od dekad stosowane są w prewencji i leczeniu chorób pasożytniczych są jałowce, w tym jałowiec pospolity (Juniperus communis), jałowiec pestkowaty (Juniperus drupacea) jałowiec grecki (Juniperus excelesa ) oraz jałowiec kolczasty (Juniperus oxycedrus). Działanie przeciwrobaczne przypisuje się także liściom mięty pieprzowej oraz korze dębu.

Uwaga: Warto pamiętać, że skuteczność działania przeciwpasożytniczego roślin jest bardzo zróżnicowana u poszczególnych zwierząt oraz zmienna na różnych obszarach, co wynika z problemu oporności pasożytów na poszczególne substancje aktywne pochodzenia roślinnego. Ponadto należy mieć na uwadze, że obiecujące wyniki działania przeciwpasożytniczego obserwowane podczas badań laboratoryjnych nie zawsze są zgodne z ostatecznym działaniem u zwierząt.

*Portal Dogosfera.pl podkreśla, ze nie należy leczyć zwierząt samodzielnie. Po pomoc należy zwrócić się do weterynarza, (takiego który posiada odpowiednią wiedzę w leczeniu psów ziołami) lub do wykwalifikowanego fitoterapeuty specjalizującego się w ziołolecznictwie zwierząt.

Piśmiennictwo:

Biegel, U. Ration und Gewürz – die Fütterung für alternde Hunde gestalten und ergänzen „Leckere Leidenslinderer“. 31. Jahrestagung SMGP, 10/11/2016.

Bonet, M.A., Valle`s, J. Ethnobotany of Montseny biosphere reserve (Catalonia, Iberian Peninsula): Plants used in veterinary medicine. Journal of Ethnopharmacology, 2007, 110: 130–147.

Brendieck-Worm C., Klarer F., Stöger E.: Heilende Kräuter für Tiere. Pflanzliche Hausmittel für Heim- und Nutztiere. Haupt Verlag, 2015.

Hahn, I., Zitterl-Eglseer, K., Franz, C. Phytomedizin bei Hund und Katze: Internetumfrage bei Tierärzten und Tierärztinnen in Österreich, Deutschland und der Schweiz. Schweizer Archiv Fur Tierheilkunde, 2005, 147: 135–141.

Laudato, M., Capasso, R. Useful plants for animal therapy. OA Alternative Medicine 2013, Feb 01;1(1):1.

Viegi, L., Pieroni, A., Guarrera, P.M., Vangelisti, R. A review of plants used in folk veterinary medicine in Italy as basis for a databank. Journal of Ethnopharmacology, 2003, 89: 221-244.

Poprzedni artykuł: Zioła w dogo-leczeniu? Czyli „Kilka słów o fitoterapii psów” 

O autorce:

® © Materiał chroniony prawem autorskim – wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy portalu DOGOSFERA.PL

Reklama:

Czytaj:

Spotkania psów. Nie popełniaj tego błędu!