Cukrzyca to jedna z najczęściej występujących chorób endokrynologicznych u psów. W przeciągu kilku ostatnich lat częstość jej występowania wzrosła, co może wiązać się z coraz powszechniejszym występowaniem czynników ryzyka, a zwłaszcza otyłości. W przebiegu tej choroby dochodzi do hiperglikemii, będącej wynikiem zaburzeń w sekrecji insuliny oraz zaburzeń w jej działaniu.

Rodzaje cukrzycy

• Typ I (cukrzyca insulinozależna) – związana jest z brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek beta wysp trzustki. Stężenie insuliny w surowicy nie wzrasta w wyniku wzrostu stężenia glukozy we krwi. Leczenie wymaga stałego podawania egzogennej insuliny. Postać ta spotykana jest najczęściej u psów, rzadziej u kotów i odpowiada cukrzycy młodzieńczej u ludzi.
• Typ II (cukrzyca insulinoniezależna) – stanowi ona najczęstszą postać cukrzycy u kotów, głównie starszych i otyłych (podobnie jak ma to miejsce u ludzi). Polega na upośledzonym wydzielaniu insuliny oraz niewrażliwości na insulinę tkanek docelowych.
• Typ III (cukrzyca wtórna) – powstaje w następstwie choroby podstawowej (przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory trzustki, schorzenia endokrynologiczne, czynniki będące skutkiem leczenia innych chorób), która może prowadzić do zmniejszonego wydzielania insuliny lub jej upośledzonego działania.

Czynniki ryzyka

Główne objawy cukrzycy

Wśród objawów najczęściej zauważanych znajdują się:

–          wielomocz (poliuria – PU),

–          wzmożone pragnienie (polidypsja – PD),

–          spadek masy ciała w przeciągu kilku tygodni, mimo wzmożonego apetytu (polifagii)

–          osłabienie,

–          częste infekcje dróg moczowych,

–          zaćma,

–          letarg.

–          Czasami można także zauważyć zmniejszoną aktywność ruchową.

Za wiodące objawy cukrzycy uważa się poliurię, polidypsję oraz utratę masy ciała. 

Dieta- jeden z najważniejszych elementów terapii

W przypadku cukrzycy dieta często decyduje o powodzeniu całego leczenia. Podstawowym założeniem diety jest unikanie w niej cukrów prostych, natomiast stały poziom glukozy we krwi uzyskuje się poprzez odpowiedni skład diety i skorelowanie czasu podania posiłków z iniekcją insuliny. Najważniejsza w konstruowaniu diety dla diabetyków jest podaż energii, białka i włókna.

Węglowodany

Zawartość węglowodanów w diecie dla psów z cukrzycą, jest szczególnie istotna ze względu na bezpośredni wpływ jaki wywierają one na poziom glukozy w organizmie po posiłku. Indeks glikemiczny odnosi się do oceny produktu pod kątem wywieranego wpływu na stężenie glukozy we krwi i oznacza wzrost stężenia glukozy we krwi po przyjęciu pokarmu. Pokarmy zawierające cukry złożone mają niższy wskaźnik glikemiczny niż pokarmy z dużą zawartością cukrów prostych, gdyż cukry złożone są wolniej trawione i wchłaniane. Rośliny zawierają skrobię o różnym wskaźniku glikemicznym przedstawia tabela 10.

Tabela 10. Źródła skrobi, badane u psów

Dieta z duża zawartością ryżu może nasilać popokarmową hiperglikemię, natomiast karma zawierająca sorgo i jęczmień może w korzystny sposób zmniejszyć wahania cukru i insuliny po karmieniu i z tego względu może być stosowana u cukrzyków. Uważa się, że polisacharydy powinny stanowić około 40% i więcej EM w dietach dla chorych zwierząt.

Tłuszcz

Dieta dla psów z cukrzycą powinna zawierać nieduże ilości tłuszczów zawierających dużo nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcz twardy, głównie pochodzenia zwierzęcego). Zaleca się, by zawartość tłuszczu w diecie dla psów diabetyków nie przekraczała 20% energii metabolicznej (EM). Wyjątek stanowią nadmiernie otyłe zwierzęta, u których ilość ta powinna być bardziej ograniczona.

Białko

Poziom białka w dawce pokarmowej powinien wynosić dla psów cierpiących na cukrzycę około 25%, natomiast u kotów 30-45% dawki pokarmowej musi stanowić mięso. Należy jednak zachować ostrożność w przypadku zwierząt z chorobą nerek, gdyż dieta wysokobiałkowa może zaostrzyć tą chorobę.

Włókno

Poza zmniejszeniem kaloryczności karmy, włókno pełni również znacząca rolę w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi. Przy cukrzycy zalecana jest dieta o zwiększonej zawartości włókna – ok. 17% suchej masy, ponieważ wydłuża ono czas wchłaniania glukozy z przewodu pokarmowego. Stosowane powinno być zarówno włókno nierozpuszczalne (celulozy, hemicelulozy) i mieszanego typu (rozpuszczalne i nierozpuszczalne – pulpa buraczana, guma guar itp.). Użycie substancji śluzowych (np., psyllium – roślina o właściwościach śluzotwórczych), które tworzą kleisty żel skutecznie spowalnia procesy trawienia karmy i absorpcję węglowodanów. Dzieje się tak, dzięki wydłużeniu czasu opróżniania żołądka, oraz czasu przechodzenia glukozy ze światła jelit do błony śluzowej. Włókno i produkty jego fermentacji, szczególnie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, także zmieniają wydzielanie pewnych hormonów trawiennych i wrażliwość tkanek na insulinę.

Stosowanie diet o wysokiej zawartości włókna może jednak powodować zwiększoną produkcję gazów, wzdęcia oraz mniejszą smakowitość pokarmu. Może też ograniczać wchłanianie składników mineralnych, dlatego specjalne diety dla cukrzyków mają podwyższony ich poziom.

Cynk i chrom

Składniki te mogą wpływać pozytywnie na kontrolę poziomu glukozy we krwi. Cynk działa dwukierunkowo: podawany w niskich dawkach stymuluje uwalnianie insuliny, w wysokich – hamuje. Chrom w połączeniu z kwasem nikotynowym, glutaminowym, glicyną i cysteiną, określany jest jako „czynnik tolerancji glukozy”, sprzyja wyższej tolerancji i absorpcji tego cukru prostego przez komórki docelowe. Teoretycznie można stosować chrom u psów z insulinoopornością lub wspomagać leczenie insuliną egzogenną. Nie jest wykluczone, że niedobór chromu sprzyja rozwojowi cukrzycy.

Przeciwutleniacze

Stres oksydacyjny ma szkodliwy wpływ na metabolizm glukozy i przyczynia się do wystąpienia powikłań w przebiegu cukrzycy. Dodatkowo redukcja tłuszczu w diecie dla diabetyków powoduje często zmniejszenie ilości witaminy E i A dostępnej w pokarmie. Dlatego przeciwutleniacze są wskazane w dietoterapii cukrzycy. Ponieważ poszczególne związki przeciwutleniające współdziałają ze sobą w walce z wolnymi rodnikami, zaleca się stosowanie ich połączeń. Do takich składników możemy zaliczyć: witaminę E, A i C oraz taurynę i luteinę. 

Pora karmienia

Zasada karmienia psów z cukrzycą, otrzymujących insulinę polega na zsynchronizowaniu wchłaniania jelitowego z aktywnością egzogennej insuliny. Ogólnie, zaleca się zwiększenie częstotliwości podawania posiłków (zamiast jednorazowego karmienia), co zapobiega wahaniom glukozy we krwi. Istnieje także tendencja, aby pokarm podawać bezpośrednio przed iniekcją insuliny. Chroni to przed ewentualną hipoglikemią, gdy zwierzę traci apetyt po podaniu egzogennej insuliny.

Karmy

Pokarm dla psów z cukrzycą powinien mieć stały skład jakościowy i ilościowy, szczególnie w przypadku cukrzycy typu I, tak by móc dokładnie ustalić dawki insuliny. Skład diety jest niezwykle pomocny w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi i dlatego bardzo ważne jest podawanie karmy o stałym i gwarantowanym przez producenta składzie. Jedzenie domowe nie jest zalecane przy cukrzycy, ponieważ ciężko jest zachować taki sam skład kolejnych posiłków.

Konsystencja diety również jest ważna. Karmy półmokre nie są zalecane, ponieważ po ich spożyciu obserwuje się większe wahania stężenia glukozy i insuliny we krwi chorych zwierząt, niż po zjedzeniu karmy suchej, względnie mokrej. Jest to spowodowane większą zawartością w karmie półmokrej cukrów prostych. Po spożyciu takiej karmy cukry proste są w szybkim tempie uwalniane w jelicie cienkim i wchłaniane do krwioobiegu. Natomiast karmy suche i puszkowe zawierają głównie skrobię, czyli węglowodany złożone. Proces rozkładu takich cukrów wymaga więcej czasu, co powoduje mniejsze tempo wchłaniania glukozy do krwi. Przyjmuje się, że karma sucha zawiera więcej cukrów złożonych niż dieta półmokra i puszkowa.

Ze względu na trudności w zbilansowaniu dawki dziennej oraz konieczność podawania dużej ilości włókna pokarmowego, tak by nie wpływało ono ujemnie na smakowitość karmy i komfort właściciela, idealnym wyjściem jest stosowanie przemysłowych karm. Zadaniem właściciela pozostaje, regularne ważenie pupila oraz podawanie karmy o odpowiedniej porze. Należy również pamiętać, że komercyjne diety zwiększają wrażliwość na insulinę w takim stopniu, że po ich podaniu powinniśmy ściśle kontrolować dawkę insuliny oraz poziom glukozy we krwi, aby uniknąć ryzyka hipoglikemii.

dr Olga Lasek